Kümeleme analizi, birimleri veya değişkenleri benzerlik ölçülerine göre homojen gruplara bölmeye yarayan çok değişkenli bir istatistiksel analiz yöntemidir. Birim ya da değişkenlere ait uygun gruplar oluşturmak için aşamalı veya aşamalı olmayan kümeleme yöntemleri kullanılır. Sporcuların fiziksel ve teknik özelliklerine göre kümeleme yapıldıktan sonra kümeler arasında farklılık meydana getiren faktörler belirlenmiştir. Elde edilen varyans analizi sonuçlarına göre smaç yüksekliği, blok yüksekliği, smaç sayısı ve toplam sayı değişkenleri için kümeler arasında anlamlı farklılıkların olabileceği sonucu elde edilmiştir Günümüzde istatistiksel yöntemler spor alanında özellikle takım sporlarında sıklıkla kullanılmaktadır. Takımların gerek maç esnasında gerekse maç sonrası değerlendirmelerle, yapılan hatalar ve eksiklikler ile olumlu veya olumsuz hareketlerin belirlenmesi doğru sporcuların seçiminde yönlendirici olmaktadır. Hızla gelişen ve yaygınlaşan modern voleybolda da oyuncunun ve takımın performanslarının amaçlarının ölçüsü, değerlendirmesi, analizi ve yorumu üst seviye takımların bilimsel eğitiminin ve gelişiminin ayrılmaz bir parçasıdır (Hançer, 2002). Voleybol, oyun kuralları hızlı değişim gösterdiği için daha az hata yapılması gereken bir konuma ulaşmıştır. Oyun içerisinde yapılan hataları giderme, hızlı taktik geliştirme ve dolayısı ile oyunu lehine çevirme giderek zorlaşmıştır. Voleybolda iyi bir hücum organizasyonu kadar savunma organizasyonu da oldukça önemlidir. Karşılaşma esnasında ve sonrasında yapılan değerlendirmeler genellikle servis atışları, servis karşılama vuruşları, blok dokunuşları ve hücum vuruşları üzerinedir. Genellikle sporcuların ve takımların performans değerlendirmeleri de bu faktörler üzerinden yapılmaktadır.
Spor karşılaşmalarının istatistik analizleri oyuncuların ve takımın performansıyla ilgili verileri elde etmede kullanılan en önemli yöntemdir. Bu yöntem maç analizinin neredeyse her aşamasında kullanılabilir. İstatistiksel analiz yöntemiyle veri elde etmenin, veriyi kullanmanın ve yorumlamanın oyun hareketlerinin sınıflandırılması, hareketlerin değerlendirilmesi, elde edilen bilginin kaydedilmesi, veri işleme, verinin analizi ve yorumu gibi birçok yolu vardır. Yapılan çalışmada, Dünya Genç Kadınlar Voleybol müsabakalarına katılıp yarı final ve final oynayan takımların sporcularına ait fiziksel ve teknik özellikler dikkate alınarak aşamalı olmayan kümeleme yöntemleri ile sınıflandırmalar yapılmıştır. Bir voleybol karşılaşmasının kazanılmasında önemli etkenlerden olan smaç yüksekliği, blok yüksekliği, smaç sayısı ve toplam sayı değişkenlerine ait ortalamaların ise, genel ortalamalardan farklı olduğu görülebilmektedir. Bu durum smaç ile elde edilen sayıda boy ve smaç yüksekliğinden ziyade vuruş tekniğinin, gücün, taktiklerdeki hız ve değişkenliğin daha önemli olabileceği sonucu elde edilmiştir (Hançer, 2002). Boy ve smaç yüksekliği birlikte incelendiğinde smaç ile elde edilen sayıları etkilemediği sonucu elde edilmiştir (p>0.05). Voleybolda yapılan hücumların veya savunmaların sayı ile sonuçlanması temel hedeftir. Bu durum düşünüldüğünde üçüncü kümeyi oluşturan sporcuların ön plana çıktığı görülmüştür. Bu kümeyi oluşturan sporculardan ikisi turnuvayı birinci olarak bitiren Brezilya takımının sporcuları, iki tanesi ikinci olan Sırbistan Karadağ takımının sporcuları ve bir tanesi ise dördüncü takım olan İtalya takımının sporcusudur. Bu sporcular turnuvadaki en skorer oyuncular olup, oluşan en ideal küme olarak nitelendirilebilir. Özellikle takım sporlarında kadro oluşumu esnasında, oyun içinde değişim yaparken, takımların transfer dönemlerinde oyuncu seçiminde maliyet planlamalarında benzer özelliğe sahip olan sporcuların değerlendirilmesinde bu yöntemin etkili sonuçlar verebileceği düşünülmektedir.
Gürol ZIRHLIOĞLU – Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Meslek Yüksekokulu Beden Eğitimi Bölümü
Süha KARACA – Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi Bölümü
